[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Feliks Koneczny
"(...) jeden z wielkich geniuszów rodu ludzkiego, jeden z tych, którzy wspólnemu dorobkowi
duchowemu Europy zapewnili trwałe zdobycze i którego nazwisko nie może pozostać nieznane i
zapomniane!"
Anton Hilckman
"Koneczny osiągnął to wszystko co osiągnął w ciągu życia, które było burzliwe i tragiczne, a długie.
Osobista historia polskiego myśliciela jest obrazem tego, czym jest historia polskiego narodu.
'Nieposkromiony' - jest przymiotnikiem jakie słowo 'Polska' wywołuje w niepolskich umysłach."
Arnold Toynbee
"Czasy nowe wydały trzech czołowych filozofów historii (...) Niemiec, Oswald Spengler (...) Anglik,
Arnold Toynbee. Trzecim z tej trójki, najmniej sławnym, zapomnianym nawet we własnej ojczyźnie,
ale w moim głębokim przekonaniu z nich największym, jest Polak, Feliks Koneczny."
Jędrzej Giertych
Biografia
Feliks Karol Koneczny - urodzony 1 listopada 1862 roku w Krakowie. Ojciec - Józef przybył do Polski z
Hranic na Morawach (rodzina Konecznych pochodziła ze Śląska skąd przeniosła się na Morawy w XVII
w.), matka - Józefa z domu Brazda zmarła wcześnie, a wychowaniem zajęła się macocha - Helena
Nowakowska. Feliks Koneczny uczęszcza do Gimnazjum Św. Jacka, które kończy z wyróżnieniem w
roku 1883. W tym samym roku rozpoczyna studia na Wydziale Filozoficznym Uniwersytetu
Jagiellońskiego. Od połowy czwartego roku Koneczny otrzymuje stypendia prywatne, wypłacane mu
przez UJ (P. Barczewski) i Akademię Umiejętności (F. Sawicki). Studia kończy w 1888 roku pracą
doktorską "Najdawniejsze stosunki Inflant z Polską do roku 1393.". Od końca 1889 do sierpnia 1890
roku Koneczny (wraz z Stanisławem Windakiewiczem) bierze udział w tzw. Ekspedycji Rzymskiej
prowadzącej od 1886 roku prace badawcze w archiwach watykańskich, otworzonych dla historyków
przez papieża Leona XIII. Po powrocie z Rzymu do września 1897 r. Koneczny pracuje w Akademii
Umiejętności jako pomocnik kancelaryjny (1890-1891), a potem adiunkt (1891-1897), będąc
równocześnie (od 1891 r.) współpracownikiem Komisji Historycznej AU. W tym okresie Koneczny
wydaje dwie książki - "Jagiełło i Witold" (nagroda Towarzystwa Historyczno-Literackiego w Paryżu -
1893), "Dzieje Śląska" - 1897, kilka rozpraw (m.in.: "Kazimierz Wielki protektorem Kościoła ryskiego" -
1887, "Geneza pedagogii" - 1888, "Polityka Zakonu Niemieckiego w latach 1389 i 1390" - 1889,
"Walter von Plettenberg" - 1891, "Charakterystyka Erazma Roterdamczyka" - 1890, "Jan III Waza i
misja Possewina" - 1901) oraz szereg mniejszych artykułów i recenzji, drukowanych w "Przeglądzie
Powszechnym", "Przeglądzie Polskim", "Kwartalniku Historycznym" i warszawskim "Ateneum".
Utraciwszy pracę w AU - i nie uzyskawszy jej w Archiwum Krajowym na skutek stanowczego sprzeciwu
dyrektora, Franciszka Piekosińskiego - przenosi się Koneczny do Biblioteki Jagiellońskiej, gdzie zaczyna
od funkcji praktykanta, aby w 1898 r. zostać amanuentem. Od 1900 r. kieruje działem rękopisów, a
od 1901 r. współpracuje z Komisją Literacką AU, będąc także członkiem, prowadzącego działalność na
poły naukową i polityczną Klubu Słowiańskiego w Krakowie. W tym czasie tworzy oryginalny,
wielokrotnie wznawiany podręcznik "Dzieje Polski" (Łódź 1902) planując jego rozszerzenie, z czego
ostatecznie wychodzą twa tomy "Dzieje Polski za Piastów" (1902) i "Dzieje Polski za
Jagiellonów" (1903). W 1906 roku rozpoczyna się modernizacja Biblioteki Jagiellońskiej
przeprowadzana przez zespół w którym Koneczny otrzymuje stanowisko skryptora co oznacza
względną stabilizację zawodową i pozwala na podjęcie szeregu inicjatyw społecznych (współpraca z
ruchem oświatowym Towarzystwa Szkoły Ludowej, Krakowskiego Towarzystwa Oświaty Ludowej,
Macierzy Polskiej, Uniwersytetu Ludowego i innych) w ramach których Koneczny prowadzi szeroką
działalność odczytową, poświęconą tematom historycznym i literackim w prawie całej Małopolsce i
Śląsku. W 1916 r. wygłasza na zebraniu krakowskiego koła Towarzystwa Historycznego wykład
"Geneza i istota kultury rosyjskiej" , będący publiczną zapowiedzią przygotowanego (i już przed wojną
na wpół wydrukowanego) pierwszego tomu "Dziejów Rosji", który z powodu trudności wydawniczych,
spowodowanych wojną, ukazał się dopiero w 1917 r. W maju 1918 ukazuje się dzieło zbiorowe pod
redakcją Konecznego "Polska w kulturze powszechnej", gdzie opracowuje polskie dzieje gospodarcze i
kulturalne a także wpływy polskie w Słowiańszczyźnie. W październiku 1919 r., po uzyskaniu urlopu z
Biblioteki Jagiellońskiej (gdzie jeszcze w listopadzie otrzyma funkcję kustosza), Koneczny obejmuje
funkcję zastępcy profesora w reaktywowanym Uniwersytecie Stefana Batorego w Wilnie. W 1920 roku
habilituje się na podstawie wydanej dwa lata wcześniej pracy "Dzieje Rosji do roku 1449". W czerwcu
1920 r. Koneczny otrzymuje nominację na profesora nadzwyczajnego, a w październiku 1922 r. na
profesora zwyczajnego USB, gdzie kieruje katedrą historii Europy Wschodniej. Z okresu wileńskiego
pochodzą liczne prace, związane tematycznie z tą problematyką: "O pierwotnej polskości Ziemi
Chełmskiej i Rusi Czerwonej" (1920), "Rzekoma koalicja Litwy z Tatarami przeciwko Moskwie w 1480
r." (1923), "Jerzy Semenowicz Ostrogski w Nowogrodzie w 1458-59" (1925), "Geneza uroszczeń
Iwana III do Rusi (1926)", "Sprawa z Mengli-Girejem" (1927), "Wiadomość z r.1447 o stanie ludu
wiejskiego w Polsce czy na Litwie?" (1929), "Sprawa ks. Geldrii 1389 r." (1930), "Vitoldiana" (1931), a
także "Dziejów Rosji t. II - Litwa a Moskwa" (1929). Publikuje również "Skrót do nauki historii polskiej"
(1920), przeznaczony dla szkolnych nauczycieli historii, którzy uczestniczyli w kursie prowadzonym
przez Konecznego, ponadto: "Skrót dziejów włościaństwa w Polsce" (1921), "Dzieje administracji w
Polsce w zarysie" (1924) "Dzieje Litwy i Rusi przed unią z Polską" (1924), "Kultura czynu u
Staszica" (1926), "Uwaga o Józefie Gołuchowskim" (1929). Już na samym początku pobytu i pracy w
Wilnie wydaje pracę, w której wyraźnie i szeroko zarysowuje propozycję nauki o cywilizacjach, w
aspekcie jej metody i przedmiotu - "Polskie Logos a Ethos" (1921). Przedstawione tam myśli rozwija w
2
szeregu artykułów: "Różnorodność cywilizacyjna Słowiańszczyzny" (1925), "Religie i
cywilizacje" (1926), "Prawa przyrody a ducha" (1927), "Bizantynizm niemiecki" (1927) i in. Na forum
IV. Powszechnego Zjazdu Historyków Polskich w Poznaniu w r.1925 przedstawia referat "Do
metodologii nauki o cywilizacji". Publikuje na łamach "Przeglądu Powszechnego", "Ateneum
Wileńskiego", "Ateneum Kapłańskiego" i "Tęczy", oraz w "Życiu Urzędniczym" (gdzie w l. 1925-26
prowadził dział historii administracji polskiej i powszechnej) i "Rzeczypospolitej". Bierze aktywnie
udział w wileńskim życiu naukowym poprzez uczestnictwo w pracach zarówno Polskiego Towarzystwa
Historycznego, jak Towarzystwa Przyjaciół Nauk. Na posiedzeniach tych towarzystw wygłasza kilka
istotnych referatów dotyczących dziejów Litwy i Moskwy (teksty publikowane były w "Ateneum
Wileńskim", weszły też do 2. tomu Dziejów Rosji). W październiku 1929 r. Koneczny - mimo wniosku
Wydziału i Senatu USB o przedłużenie mu veniam legendi - został przez ministra wyznań religijnych i
oświecenia publicznego Sławomira Czerwińskiego pozbawiony katedry i przeniesiony na emeryturę.
Wraca z rodziną do Krakowa i odtąd prowadzi życie prywatnego naukowca i publicysty, podejmując
także wątki polityczne na łamach "Myśli Narodowej". Uczestniczy także w organizowanych przez KUL
sesjach naukowych (m.in. jako wykładowca w Uniwersyteckich Wykładach dla Duchowieństwa). W
latach trzydziestych koncentruje się na rozwijaniu nauki o cywilizacjach i prawach dziejowych. Wiążą
się z tym także opracowywane wtedy przezeń zagadnienia religii, etyki, polityki, organizacji społecznej
i państwowej, które rozwinął w kolejnych pracach: "Tło cywilizacyjne odsieczy wiedeńskiej" (1933),
"Zawisłość ekonomii od etyki" (1933), "Różne typy cywilizacji" (1937), "Napór Orientu na
Zachód" (1937), "Protestantyzm w życiu zbiorowym" (1938), "Kościół jako polityczny wychowawca
narodów" (1938). Niewątpliwą summą historiozoficzną Konecznego jest wydane w r.1935 dzieło pt. "O
wielości cywilizacji", uzupełnione niebawem o głębsze ujęcie zagadnienia etyki ("Rozwój moralności" -
1938). Trudno pominąć w zestawieniu publikacji Feliksa Konecznego obszernej pracy quasi-
hagiograficznej "Święci w dziejach narodu polskiego", wydawanej zeszytami w latach 1937-39.
Wybuch II wojny światowej zastał go w Krakowie. W 1942 roku władze niemieckie rekwirują część
jego domu, w tym pracownię, zostawiając właścicielowi z rodziną jeden pokój (decyzja ta została
utrzymana przez władze komunistyczne). W lipcu 1943 r. aresztowany zostaje jego młodszy syn
Stanisław, adwokat w Katowicach (zostaje stracony w październiku 1944 r. w Brandenburgu). W
sierpniu 1944 r., w czasie powstania warszawskiego zabity zostaje wraz ze swą żoną starszy syn
Czesław, sędzia Sądu Najwyższego. Pomimo tych trudności i tragedii, Koneczny bierze czynny udział w
naukowym i politycznym życiu polskiego podziemia . Wiadomo np. o jego wkładzie w formułowanie
ideologii i programu konspiracyjnej Unii, w której dyskutowano żywo tezy nauki o cywilizacjach
(zwłaszcza zagadnienie bizantynizmu niemieckiego i hitlerowskiego) i podejmowano postulat
właściwego usytuowania etyki w życiu publicznym. W latach wojennych Koneczny tworzy dwie nowe
książki: "Zasady prawa w cywilizacji łacińskiej", napisane w październiku 1941 r., i "Prawa dziejowe" z
1943 r. - oraz ostateczne sformułowanie dwóch syntez napisanych już przed wojną, mianowicie:
"Cywilizacji bizantyńskiej" i "Cywilizacji żydowskiej". Żadna z tych prac nie ukazała się drukiem za
życia autora - wydane zostały wszystkie w Londynie w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych z
inicjatywy Jędrzeja Giertycha, staraniem Towarzystwa im. Romana Dmowskiego. W styczniu 1945 r.
Koneczny zgłasza się na UJ z gotowością podjęcia pracy akademickiej. Ostatecznie pracy tej nie może
prowadzić, gdyż władze uczelni stwierdziły, że nie mają dla niego odpowiedniego zajęcia. Zostaje
jedynie zarejestrowany na uniwersytecie, i na tej podstawie otrzymuje od lutego 1945 r. do końca
października 1947 r. pobory w wysokości zasiłku. Dużo publikuje, ale już wyłącznie artykuły, które
można wydrukować w cieszących się jeszcze pewną niezależnością pismach katolickich: "Tygodniku
Warszawskim" i częstochowskiej "Niedzieli". Przygotowuje też kolejne opracowania, przybliżające jego
naukę o cywilizacjach: "Państwo w cywilizacji łacińskiej" i "O ład w historii" (czerwiec 1948). Drugą z
nich ukończył na osiem miesięcy przed śmiercią, w ciężkiej chorobie, licząc blisko 86 lat. Obie prace
ukazały się kilkadziesiąt lat później na emigracji. Feliks Koneczny umiera 10 lutego 1949 r. Pochowany
zostaje w dwa dni później w grobowcu rodzinnym na cmentarzu salwatorskim w Krakowie.
3
Teksty autorstwa Feliksa Konecznego
Tytuł
Str.
Fragmenty książek:
"Rzut oka na polskie dzieje gospodarcze" - fragment książki "Polska w kulturze
Artykuły publikowane w "Niedzieli":
"Więcej dobrobytu" - artykuł publi
kowany w "Niedzieli" 10/1947
"Przemienność sił" - artykuł publikowany
47
w "Niedzieli" 20/1948
Inne artykuły:
4
Broszury:
"Kościół jako polityczny
wychowawca narodów" - rok 1938
Odczyty i przemówienia:
"Słowianoznawstwo a słowianofilstwo" - przemówienie na założenie "Towarzystwa
5
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
