[ Pobierz całość w formacie PDF ]
//-->Frantz FanonWyklęty lud ZiemiPRZEDMOWA DO WYDANIA POLSKIEGOCharakteryzując dzieło Fanona trzeba z konieczności mówid jednocześnie o jegożyciu, o tym, jak ono przebiegało i jak on sam je kształtował — podobnie jakinne, bardziej podległe woli twórcy składniki owego integralnego„dzieła”.Ideolog dekolonizacji, działacz, uczestnik walki o wyzwolenie Algierii, FrantzFanon był człowiekiem o głębokim, żywym intelekcie i nieprzeciętnej silecharakteru, prostolinijnym i niestrudzonym zarówno w intelektualnymrozpoznawaniu sytuacji i stających przed nim problemów, jak też w działalnościzmierzającej do ich rozwiązywania.Żył trzydzieści sześd lat. Wnuk czarnego niewolnika, urodził się w licznej rodziniew Port de France na Martynice francuskiej w roku 1925. Potem francuska szkołai studia medyczne w Lyonie, francuska kultura, pogłębiana dziękizainteresowaniom filozoficznym poprzez intensywne lektury i dodatkowewykłady (między innymi słuchał Merleau- Ponty'ego). Specjalizacja w dziedziniepsychiatrii to również poszukiwanie wyjścia na światło z dezorientującej,osobiście dla niego nieznośnej„kafkowskiej”sytuacji, która doprowadzała ludziskolonizowanych — widział to coraz wyraźniej — do patologicznych zaburzeoosobowości występujących w skali społecznej.Podstawową nieprawdę osobistej sytuacji Fanona, francuskiego lekarza,demaskował sam kolor jego skóry. A ściślej: sposób postrzegania i traktowaniajego osoby jako Czarnego przez Francuzów„prawdziwych”,Białych. Dotkliwieodczuwane przejawy rasizmu, z którymi spotykał się na co dzieo i obserwowałwe Francji, powodowały, że początkowo Fanon ujmował tę sytuację przedewszystkim jako sytuację Czarnego wśród Białych, z wszystkimi jej implikacjami ikonsekwencjami. Po artykułach w„Esprit”1poddał ją gruntownej analizie wpierwszej swojej (pominąwszy próby literackie) książce pod tytułemPeau noire,masques blancs,wydanej w Paryżu w 1952 roku. Problem został przebadany napodstawie bogatego materiału. Oprócz doświadczeo osobistych i introspekcjizłożyły się nao badania przypadków klinicznych z własnej praktyki lekarskiej,obserwacja zachowao ludzi, wciąż poszerzany zasób wiedzy o społeczeostwie.„Jeszczenie biały, już nie całkiem czarny, byłem wyklęty” — to zdanie Fanona zPeau noire...przywołuje Francis Jeanson w przedmowie do drugiego wydania tejksiążki w 1965 roku, dodając od siebie:„Wyklęty?Na pewno nie, leczniewątpliwie skazany na to, by byd świadomym siebie, obecnym dla siebie,obecnym dla innych, w centralnym miejscu swojego i ich dramatu”2.Gdy w 1952 roku ukazało się pierwsze wydaniePeau noire...,Fanon, ożeniony zFrancuzką, pełnił z ramienia francuskiego Ministerstwa Zdrowia funkcjędyrektora szpitala psychiatrycznego w Blidzie — jedynej tego rodzaju placówki wAlgierii. Wybrał tę pracę odrzucając wiele innych przedstawionych mu ofert wmetropolii, jak też na Antylach.Praktyka lekarska, zarządzanie szpitalem, artykuły specjalistyczne, udział wkonferencjach naukowych — pracę tę kontynuował również po wybuchu wAlgierii powstania (1 listopada 1954 roku). Początkowo Fanon po kryjomu tylkopomaga powstaocom: ukrywa poszukiwanych, leczy rannych, szkoli sanitariuszy,dostarcza leków i środków opatrunkowych. Wojna mnoży trafiające do jegoszpitala przypadki. Obok„zwykłych”,tych, w których rozpoznawał wielorakieskutki zniewolenia kolonialnego, strachu, nędzy i bezradności, teraz zdarzały sięinne, na przykład komisarzy policji francuskiej przeciążonych codziennymiwielogodzinnymi seansami śledztw i tortur. Nasila się wojna, represje stają sięcoraz bardziej bezwzględne. W roku 1956 Frantz Fanon w oficjalnym liście do„ministrarezydenta”3w Algierii, którym był wówczas Robert Lacoste, zgłaszaswoją dymisję i zrywa z Francją.Skierowany do Tunezji przez władze Algierii walczącej, ukonstytuowane już wRządzie Tymczasowym (Gouvernement Provisoire de la Révolution Algérienne —GPRA), Fanon nadal pracuje jako lekarz w szpitalu w Manuba. Włącza się też dopracy w pionie informacji. Prowadzi dział polityczny w podziemnym organierewolucji„El-Moudjahid” (pierwszy jego numer ukazał się w czerwcu 1956 wAlgierze; po„bataliialgierskiej” i likwidacji przez siły francuskie wydawnictwawraz z personelem pismo wychodziło w Tunisie). Ścisła współpraca i staławymiana myśli w zespole redakcyjnym stworzyła później, po śmierci Fanona,pewne trudności w zidentyfikowaniu jego artykułów, oczywiście niepodpisywanych. Z pomocą kolegów zmarłego oraz żony, Jossie Fanon (pracującejpotem w zespole tygodnika Frontu Wyzwolenia Narodowego,„LaRévolutionAfricaine”) ustalono autorstwo artykułów, które znalazły się w tomie podtytułemPour la révolution africaine.Bezpośrednia praca Fanona w dziale informacji przynosi materiały stymulującejego obserwacje i refleksje, które zawarł w drugiej swojej książce:L'An V d e larévolution algérienne4, dla której sam proponował tytuł:„Réalitéd'une nation”.Jest to znamienny szczegół, bowiem tę książkę Fanon pisze już wyraźnie z pozycji„my,Algierczycy”. Opisuje charakterystyczne dla walczącej Algierii głębokieprzeobrażenia, które już dokonały się w społeczeostwie jako skutekprowadzonej przez nie walki zbrojnej. Analizuje między innymi zmianępowszechnego stosunku do radia, dawniej odrzucanego jako„kolonialne”,obcei zbytnio naruszające hierarchiczne obyczaje domowe, a które w czasie wojnywyzwoleoczej zaczęło przynosid„GłosemAlgierii” najbardziej oczekiwaneinformacje, nadzieję i poczucie wspólnoty. Inne opisywane zjawiska to zmiany wstosunkach między pokoleniami; nagłe rozszerzenie się zakresu rólpodejmowanych przez kobiety, również młode dziewczyny, dla potrzeb walki;dokonujące się w warunkach wojny zmiany we wzajemnych stosunkachmałżonków. Te i inne zjawiska, w tym samym czasie badane przez socjologówfrancuskich5i charakteryzowane negatywnie w kategoriach rozpadutradycyjnych struktur społecznych, dla Fanona są przede wszystkim widomymświadectwem przeobrażeo pozytywnych: kształtowania się nowych formstosunków międzyosobowych i społecznych, uwalniania się od anachronizmów,wreszcie — istnienia narodu coraz bardziej świadomego i zintegrowanego.Idea narodu dojrzewała powoli w umyśle Fanona. Niewątpliwie był on poddużym wpływem myśli marksistowskiej; skądinąd początkowo koncentrował sięna problemie stosunków Czarny—Biały, na zagadnieniach rasizmu, wreszcie —na problematyce wyzwalania się ludzi i ludów z wszechdominacji kolonialnej.Krystalizowanie się idei wspólnoty narodowej jako tej rzeczywistości, w którejczłowiek skolonizowany prostuje się i wyzwala, utrudniała jego sytuacjaosobista: uświadomiwszy sobie dośd wcześnie absurd identyfikowania się zFrancją, nie znajdował w kolonialnym społeczeostwie antylskim,rozwarstwionym według stopnia białości lub czarności skóry, punktu zaczepieniadla swojej potrzeby przynależności, nade wszystko zaś — potrzeby wolności.Czym jest naród, zrozumiał, jak się zdaje, włączając się bez reszty wwyzwoleoczą walkę Algierii. Uważał się odtąd i był uznawany za Algierczyka.Decyzja ta nie była łatwa; fakt porzucenia rodzinnych wysp — gdzie nie widziałszans ruszenia naprzód sprawy wyzwolenia — dla nowej ojczyzny nigdy nieprzestał go nurtowad. Odnotowuje to w swoich pamiętnikach Simone deBeauvoir6kreśląc mroczną, pełną wewnętrznych konfliktów i blizn sylwetkęFanona.Doświadczenie wspólnoty narodowej i włączenie idei narodu dodotychczasowych przemyśleo na temat dróg dekolonizacji jednostek ispołeczeostw znaczą ważny etap rozwoju myśli Fanona. O ile w jego wystąpieniu(„Rasizm a kultura”) na I Kongresie Pisarzy i Artystów Czarnej Afryki, który odbyłsię w 1956 roku w Paryżu, idea narodu jest niemal nieobecna, to już na IIKongresie w Rzymie w roku 1959 Fanon poświęca swój referat„wzajemnemuwspieraniu się kultury narodowej i walki wyzwoleoczej”; tekst ten włączyłpóźniej do szerszych rozważao o kulturze narodowej i narodowej świadomościzawartych w książceWyklęty lud ziemi.Od chwili przyłączenia się do narodu algierskiego i jego walki Fanon, jak każdy zpowstaoców, narażony był nieustannie na śmierd. W 1959 roku na granicyalgiersko-marokaoskiei wiozący go samochód najechał na minę. Fanon wyszedł ztego wypadku z poważnymi uszkodzeniami kręgosłupa. Znany jako jeden znajwybitniejszych ludzi rewolucji algierskiej, stał się obiektem uparcieponawianych zamachów terrorystycznych. Dzięki przypadkowi, jak równieżwłasnej intuicji (która w szpitalu rzymskim kazała mu opuścid zajmowanypoczątkowo pokój, wkrótce potem ostrzelany z karabinu maszynowego) udałomu się w tym okresie ocalid życie.W czasie, gdy główną sprawą w polityce zewnętrznej GPRA staje sięumiędzynarodowienie„konfliktualgierskiego”, Fanon porzuca praktykę lekarskąi zaczyna występowad jako rzecznik władz rewolucyjnych. Bada możliwościutworzenia bazy FLN (Front de Liberation Nationale) na granicy malijskiej, jakoambasador Rządu Tymczasowego przebywa w Ghanie, objeżdża szereg innychkrajów Afryki niosąc poparcie Algierii dla krajów walczących o wyzwolenie;przekonanie Fanona o konieczności współdziałania wszystkich krajówafrykaoskich walczących z kolonializmem wyraziło się w inicjatywie, niebawemzrealizowanej, szkolenia powstaoców angolaoskich w partyzanckich oddziałachalgierskich. Rozmawia z przywódcami paostw, nawiązuje osobistą przyjaźo zLumumbą, którego wizja przyszłej Afryki była najbliższa jego własnej. SecesjaKatangi, śmierd Lumumby7i dramat rozgrywający się w jego kraju, jużniepodległym — wszystkie te i im podobne wydarzenia Fanon głęboko przeżywałemocjonalnie i intelektualnie. Pod ich wpływem zajął się problemamiuwarunkowao i zagrożeo pierwszego okresu niepodległości.W tym okresie Fanon jest już chory na białaczkę. Ze świadomością, że zostałomu niewiele czasu, tocząc beznadziejną walkę z chorobą, z pogłębiającą sięwłaściwą mu nerwowością i niepokojami pisze w ciągu dziesięciu tygodni — odkwietnia do czerwca 1961 roku — swoje ostatnie dzieło, które tu prezentujemy.Pisze je w gorączkowym napięciu i obawie, że nie zdąży powiedzied wszystkiego,co musi byd wyraźnie powiedziane i, nade wszystko, usłyszane, zarówno przezkolonizatorów, jak wyzwalających się.Latem 1961 roku Fanon leczy się w Moskwie. Jesienią jedzie wraz z żoną isześcioletnim synem do USA. Umiera tam w szpitalu w początkach grudnia.
[ Pobierz całość w formacie PDF ]
