[ Pobierz całość w formacie PDF ]
Johann Wolfgang Goethe
Faust
Johann Wolfgang Goethe:
· urodził się 28 VIII 1749 r. we Frankfurcie nad Menem
· zmarł 22 III 1832 r. w Weimarze
· olimpijczyk ze względu na długość życia i dzieło, które stworzył
· wybitny poeta, dramaturg, prozaik i eseista niemiecki, najbardziej reprezentatywny przedstawiciel ruchu „burzy i naporu” (preromantyzm) i niemieckiego klasycyzmu
· w wieku 60 lat napisał „Dywan Wschodu i Zachodu”
· gotowość pogrążenia się w nową aferę miłosną
· przyszedł na świat bez życia
· skromność do samobójstwa
· podrywał kobiety nawet w starszym wieku
· minister, reformator, społecznik, uczony, dokonał odkryć w dziedzinie medycyny, był też filozofem
· ekspresywizm – przeciwstawiał się kartezjańskiemu myśleniu o świecie, że trzeba opierać się na matematycznym podziale świata, precyzyjnym; Kartezjusz wyobrażał sobie, że świat można podzielić na cząstki – eksperyment
· Goethe uważał, że poznania świata potrzebne jest nie tylko myślenie, ale też miłość. Nie należy demonizować nauki. Świat należy ująć w całości, widzenie całościowe.
· Cassire mówił, że koncepcja Goethego pozwala zobaczyć świat
Swoistość myślenia Goethego:
· przekraczanie granic między sztuką a nauką
· Goethe przypomina, że wiedza naukowa nie jest jedynym sposobem dotarcia do rzeczywistości. Dążenie do wiedzy wartościowej, która nie dzieli świata na kawałki.
· Goethe zaczął tworzyć w okresie transformacji, nadnaturalizm chrześcijański zyskuje nowe kwestie
· Niemiecki mistycyzm
Mieszanka u Goethego:
· sensualizm
· spirytyzm
· quasi-chrześcijańska surowość
· idealizm
· amoralizm
· realizm
Wielość jedności – koncepcja („Faust” tak, jak „Ulisses”)
Podobne koncepcje u Herdera – niemiecka filozofia.
Goethe tych poglądów nie znał.
„Faust”
· niewymierny – nie można sprowadzić do rozstrzygnięcia
· wielowymiarowy
· Goethe rozpoczął pisać „Fausta” w 1772 r. (23 lata)
· „Góra Fausta” została włączona do „Fausta” później
· ukończył pisać utwór w 1831 r. – 79 lat – dzieło życia
Legenda o Fauście
· Johann (być może Georg, według Goethego – Henryk) Faust żył na przełomie XV i XVI wieku
· był lekarzem, alchemikiem, astrologiem, magiem
· czarodziejską moc zapewniał mu cyrograf podpisany z diabłem
· podawał się za czarodzieja, półboga
· był zapraszany na dwory możnych, duchownych, ale był też wypraszany poza bramy miasta
· prowadził wykłady dla studentów o Homerze, podobno wywoływał duchy bohaterów
· miał wsławić się wywołaniem ducha Heleny Trojańskiej
· jego życie było przedmiotem wielu utworów
Þ pierwszą wersję legendy przyniosła „Frankfurcka Księga o Fauście” Johanna Spiessa z 1587 roku (wielokrotnie później wznawiana i przerabiana) – Historia o doktorze Fauście, o szeroko okrzyczanym guślarzu i czarnoksiężniku, dla przestrogi wszystkich, którzy dążą do wiedzy. Dziełko to zaliczane było raczej do literatury „jarmarcznej”, pozbawione było wartości artystycznych (napisane było dla odstraszenia, ku przestrodze)
Þ dość istotnym utworem była „Historia o doktorze Fauście” czy „Tragiczna historia doktora Faustusa” Christophera Marlow’a, 1589 r. (uważanego za rywala Shakespeare’a) – Faust zwraca się do Boga po wiedzę, zostaje strącony do piekła i tam zawiera pakt z diabłem; Marlow kończy swój utwór potępieniem Fausta (mimo, że sam był ateistą).
· U Goethego historia Fausta przedstawiona jest zupełnie inaczej.
· U Spiessa czy Marlow’a Faust dąży do wiedzy w celu osiągnięcia bogactwa. U Goethego Faust dąży do wiedzy Goethego innym celu.
„Faust” Goethego
· wielowarstwowość
· wstęp – wprowadzenie wyznania samego autora, podsumowanie jego życia
· prawdą nie jest chwila bieżąca, ale przeszłość
· prawdziwa akcja poprzedzona prologiem w teatrze – sztuka odgrywa tutaj jedną z głównych ról, utrwala motywy życia
· specyficzny początek – warstwa metafizyczna (niebo i diabeł), przypominająca historię Hioba;
- Bóg spotyka się z Mefistofelesem
- Bóg wierzy w Fausta
- Mefistofeles przekonuje Boga, by pozwolił mu zwieść Fausta
· Koniec utworu to również spotkanie w niebie – Mefistofeles wygrał, bo udało mu się zwieść Fausta
· Faust:
- przeżył swe życie jako naukowiec, badacz (w sensie oświeceniowym)
- poznajemy go w pracowni
- ogarnia go uczucie zniechęcenia – dochodzi do wniosku, że nie doszedł do niczego wartościowego, ani na płaszczyźnie teoretycznej, ani na płaszczyźnie praktycznej
- nauki świeckie, teologia nie przyniosły mu takiej wiedzy, która by go zadowalała, mimo że studiował je całe życie
- ludzie wyrażają wdzięczność Faustowi za ocalenie życia (ojciec Fausta był lekarzem) – Faust uważa, że nie było w tym żadnej jego zasługi, że ci ludzie ocaleli przypadkiem
- kontrakt miedzy diabłem a Faustem jest specyficzny – diabeł będzie służył Faustowi do chwili, aż nienasycony w swym pragnieniu Faust zapragnie zatrzymania czasu i wypowie magiczne zdanie: „Chwilo jesteś piękna, chwilo trwaj!”
- dla znalezieniu sensu życia Faust jest gotowy zawrzeć pakt z diabłem
- Faust chciałby dążyć do innego rodzaju wiedzy niż ta oświeceniowa, kartezjańska
- Wagner :
§ przyjaciel i towarzysz Fausta
§ naukowiec zadowolony ze swoich osiągnięć
§ podziwia Fausta,
§ uważa, że wiedza naukowców jest dla niego niewystarczająca
§ pragnie stworzyć sztucznego człowieka – chce wejść w sferę zastrzeżoną dla Boga
§ w II akcie udaje mu się stworzyć homonculusa (nie może wytrzymać w probówce, rozpływa się w naturze, z której powinien się narodzić)
§ szuka potęgi, która siłę świata sprzęga w jedno
§ duch ziemi nie chce z nim rozmawiać
- Faust ociera się o samobójstwo
- Dąży do wiedzy nie tylko racjonalnej, ale pociągającej za sobą uczucia
- Faust otwiera Biblię i czyta pierwsze słowa. Zastanawia się co jest elementem nadającym sens rzeczywistości: słowo, myśl, wola czy czyn. Chce uczestniczyć w życiu, działać, bo działanie daje jedność światu.
- Faust chce objąć maksymalnie dużo dziedzin życia.
- Doświadczanie innych ludzi to cel Goethego. Pragnie stworzyć bohatera, który taką zasadę by reprezentował.
- Zasadniczy problem: Czy człowieka, który poszukuje sensu życia można potępić?
- Zakończenie utworu (II części) – Mefistofelesowi udało się wydusić z Fausta słowa: „Chwilo trwaj ...”. Nad potępioną duszą Fausta pojawia się nie tylko Mefistofeles, ale i Aniołowie. Diabeł zakochał się w Aniołach i nie spogląda już na potępioną duszę Fausta.
- Zatem odpowiedź na zasadnicze pytanie brzmi: NIE
- Aniołowie unoszą ze sobą duszę Fausta, diabeł przegrywa. Dusza Fausta nie zostaje potępiona.
Dwie części utworu różnią się od siebie:
· Część I
- Faust nastawiony na własne cele, realizowanie siebie
- szuka szczęścia w czymś prostackim – wizyta w piwnicy Auerbacha, Mefistofeles wytacza dobre wino z blatu stołu; pijaństwo, dobra zabawa w karczmie nie dają mu szczęścia
- brakuje mu miłości, kobiety
- stawia Mefistofelesowi pierwsze zadanie – uczucie kochania
- Mefistofeles ma odmłodzić Fausta – czarownica przygotowuje specyfik, który ma odmłodzić Fausta; Po wypiciu ziół Faust widzi w lustrze odbicie pięknej kobiety; diabeł mówi Faustowi, że dopóki będzie odmłodzony, dopóty w każdej kobiecie będzie widział piękną Helenę
- Na ulicy Faust spotyka 14-letnią dziewczynę Małgorzatę, której matka jest bardzo pobożna. Faust oddala się szybko, ponieważ zobaczył w dziewczynie piękną Helenę (czystą, niewinną, piękną). Budzi się w nim bardziej pożądanie niż miłość. Nie myśli przecież o małżeństwie z Małgorzatą. U podstaw tej miłości tkwi zła intencja Fausta.
- Małgorzata odnajduje w swojej komnacie klejnoty niewiadomego pochodzenia (podrzucił je Faust). Matka odnosi je jednak do kościoła.
- Gdy kolejny raz Małgorzata znajduje klejnoty nie mówi o nich matce i przymierza je u sąsiadki.
- Małgorzata zakochuje się w Fauście, ale nie wie jak się zachować. Nie panuje nad tym.
- Faust mówi Małgorzacie o swoich uczuciach.
- Wieść o niecnotliwości Małgorzaty dochodzi do uszu jej brata, który wyzywa Fausta na pojedynek.
- Matce Małgorzaty podają zbyt dużą ilość środków nasennych, matka umiera.
- Brat Małgorzaty ginie z rąk Fausta.
- Małgorzata zachodzi w ciążę.
- Faust bawi się na zlocie czarownic w Noc Walpurgi (Sabat). Są tam przedstawiciele różnych stanów. Widzi twarz Małgorzaty.
- Gdy wraca do domu okazuje się, że Małgorzata jest w więzieniu.
- Nie lubi ona Mefistofelesa i nie chce wyjść z więzienia (myślenie skierowane na siebie).
- Dominantę I części stanowi kobieta – Małgorzata.
· Część II
- Dominantę II części stanowi ideał.
- Swój ostateczny cel widzi w życiu czynnym, w działaniu.
- Faust dostaje się na dwór cesarski. Państwo stoi na progu bankructwa. Trwa tu wieczna zabawa. Faust stwierdza jednak, że jest to bogate państwo, gdyż ma w ziemi ukryte bogactwo. Nikt jednak nie wydobywa bogactw z ziemi. Bogactwo jest złudne, do czasu.
- Faust poszukuje prawdziwej, pięknej Heleny. Mefistofeles objawia swoje braki sił (nie może przywołać Heleny).
- Faust zwraca się do Matek (prastare bóstwa mitologii greckiej), które kierują go do Heleny.
- Helena, uwolniona z Troi, wraca do domu.
- Za namową Mefistofelesa ucieka do średniowiecznego zamku, w którym przebywa Faust.
- Zostają małżeństwem. Miłość Heleny i Fausta przebiega już w poetyce renesansowej idylli.
- Z tego związku rodzi się dziecko – Euforion (dziecko poezji, wspaniałe, ale nieopanowane w swoim poznawaniu życia)
- Euforion wpada w przepaść, Helena odchodzi za synem do Hadesu.
- Faust zostaje sam, cierpi.
- Na proscenium wchodzi Mefistofeles, który zdejmuje maskę Forkiady. Oznacza to, że historia Heleny i Fausta działa się w sztuce. Sztuka pozwala wskrzeszać ideał.
- ...
[ Pobierz całość w formacie PDF ]